3(5) Ζωή Καρέλλη

 Έρωτες

Ι

Σ' αγκαλιές τα σώματα ζητούν,

να ξεκουραστούν μαθημένα,

η θλίψη κι η ασκήμια να τυραννούν.

Ανάπαυση μέτρια,

περίσκεπτη εμπιστοσύνη,

μετρημένη παράδοση του σώματος,

σχεδόν υπόκριση ερωτική

ατελής ομιλία, η απαγορευμένη.

Στρέφονται από δω κι από κει

τυράννια και συστροφή, τα σώματα,

συμπλοκή άχαρη, καμιά παρηγορία.

Τα σώματα μένουν φτωχά,

άκαμπτα και κουρασμένα.

Τα παιδεύει της ηδονής εκμηδένιση.

ΙΙ

Σκέφτομαι τις πόρνες με τα σώματα πεθαμένα,

- απ' την κούραση κιόλας απ' την ανάγκη, -

που πρέπει ακόμα να ζήσουν.

Σκέφτομαι τις πόρνες, που φιλούν τα στόματα,

όταν, από καιρό, έχουν πεθάνει τα δικά των σώματα,

φιλούν τα χαλασμένα στόματα, σπασμένα, γεροντικά,

χαλαρά, σιχαμερά, που δεν έχουν

ομιλία καμμιά, ήχον φωνής να ταιριάζει,

την φοβερήν ώρα, όταν πλαγιάζει

το ένα σώμα στ' άλλο κοντά.

[Από τη συλλογή Της μοναξιάς και της έπαρσης (1951)]

---

 Το πορτοκάλι ή χρυσόμηλον

[Από την ενότητα Ημερολόγιο (1955-1973)]

                                   44

                                                          το πορτοκάλι ή χρυσόμηλον

Όταν μένεις βαρύθυμος:

σκέψου ένα πορτοκάλι.

Το βέβαιο, καθαρό του σχήμα,

τον πυκνό φλοιό, μα πιο πολύ

το ζωντανό του χρώμα, απερίσπαστο.

Ίσως μπορέσεις τότε να συλλογιστείς,

ίσως και να πιστέψεις

πως ο καρπός αυτός, αληθινά

είναι του ήλιου προσφορά.

Κι' όταν τ' ανοίξεις, την γεωμετρική του τάξη

θ' αντιληφθείς, χυμώδη, κρυσταλλώδη.

Θυμούμαι ένα πρωινό του φθινοπώρου

και μια μαούνα μαύρη

απ' την πολυκαιρία στα νερά∙

στο μώλο ήταν δεμένη,

με πορτοκάλια φορτωμένη χαρωπά,

ανάκατα ριγμένα, άφθονα,

φερμένα από ηλιόλουστα ακρογιάλια και νησιά.

Στον κόλπο της Θεσσαλονίκης,

η θάλασσά μας ήταν τη μέρα εκείνη,

πράσινη και σταχτιά, ακίνητη βαριά,

όμως τα πορτοκάλια μέναν νικηφόρα

και νεανικά.

[Από τη συγκεντρωτική έκδοση Τα ποιήματα, τόμος Β' (1973)]

---

Της σελήνης (II)

[Από την ενότητα Της σελήνης]

II

Αργυρόηχη, μελίχροη, χρυσορόδινη,

μειλιχόμειδη ερωμένη, ασύλληπτη.

Ηδονή ομιχλώδης η χάρη σου, η καλλονή

πάρα πολύ σιωπηλή,

                βασίλισσα

στο μαβί, στιλπνό στερέωμα,

του σκοταδιού αργυρή αρχόντισσα, μακρινή.

Είναι το φως σου παράξενα οδυνηρό

και μαγικό, σαν τη σκιά

εκείνων που αγαπήσαμε τρυφερά

και ξανάρχονται να μας ψιθυρίσουν,

να πουν για τ' ανύπαρχτα, για τα φανταστικά,

για κείνα τα μυστικά,

που μόνο οι ανήσυχες ψυχές

έχουν μέσα τους.

Παρηγοριά εκείνων που γνωρίζουν τη μοναξιά,

την πλήρη ονείρων κατάσταση

που το φως σου ξυπνά,

καθώς τις σκιές διαπερνά,

δίχως να τις κυνηγά να φύγουν.

Τόσο υπερήφανη, ασυγκίνητη στην εμορφιά σου

λάμψη διαβρωτική, ύπουλα διαπεραστική

εντός μου σταλάζεις

τα μυστικά της νύχτας.

[Από τη συλλογή Το πλοίο (1955)]

---

 Διονυσιασμός

Τι μπορούν να γνωρίζουν οι μέτρια ζώντες

απ' το μαρτύριο το υπέροχο, της ζωής

μαρτυρίαν ηδονικήν έκφραση ολόκληρη

παραφορά της ύπαρξης προσφορά,

χαρά της έξοχης είδησης

αστραφτερή ώρα ένταση, αίσθηση

ακόρεστη, μοναδική, ακόρεστα μοναχική.

Τι μπορούν να ξέρουν αυτοί

που περπατούν πάνω στη γη

και δεν αισθάνονταί την

που αποπνέει ανάσα, μέθη,

όταν ο ήλιος την ανάβει ερωμένη

ευτυχισμένη κι υπάκουη.

Απάντηση του προσφέρει εκείνη

στους πύρινους πόθους την έκσταση

της καλοκαιρινής καλλονής.

Μεσημεριάτικα, όταν το φως

είναι αλαλαγμός κρυστάλλινος,

γίνονται οι γάμοι με το φως,

που δέχονται τα έγκατα της γόνιμης μητέρας.

Τι απ' το φως αυτό μπορούν

να αισθανθούν, να πάρουν, να δεχτούν

εκείνοι που τόσο λίγο ζουν

και τη λαχτάρα πόνο βαθύ την αγνοούν.

Τι βλέπουν οι ολίγον ζώντες

από τη μέθη τής ζωής;

Γι' αυτούς ο πόνος την ηδονή δεν ανταμώνει.

Δεν βλέπουν τον πόνο και την ηδονή

σ' αγκάλιασμα σφοδρό και βίαιο

να υπάρχουν σ' ακέριες, ακατάλυτες στιγμές.

Όσοι μονάχα ζουν χωρίς το πάθος

της ζωής, δίχως παραφορά και μέθη,

δεν ακούν και του θανάτου πίσω τους τα βήματα.

Δεν τον αισθάνονται να υπάρχει δυνατός

και να ζητάει απ' τ' αγκάλιασμά του

στη ζωή, το πνεύμα της να γεννηθεί,

να λάμψει όνειρο ακατάλυτο,

ήλιος που βασιλεύει,

δίχως να νικηθεί απ' τη νύχτα.

[Από τη συλλογή Το πλοίο (1955)]

---

Ημερολόγιο (94)

[Από την ενότητα Ημερολόγιο (1955-1973)]

94

                                          προλήψεις

Πάντα παίρναν το ίδιο παγωτό,

κρέμα με φρούτο,

όσο βάσταξε τ' ωραίο εκείνο καλοκαίρι:

χαμόγελα και βλέμματα

κι' ο ενθουσιασμός ειλικρινής.

Ο ήλιος ήταν δυνατός, πλούσιο το φως

γι΄αυτούς που συμφωνούσαν διαρκώς.

Μια μέρα, ζήτησε αυτός πραλίνα,

εκείνη δεν είχε προφτάσει

αυτή του την επιθυμία να συμμεριστεί.

Όταν φέραν το δίσκο με τα παγωτά

σε χρώματα διαφορετικά,

σφίχτηκε η καρδιά της,

αισθάνθηκε τη διαφορά της.

Προληπτική δεν ήταν, όμως,

αίφνης κατάλαβε τη σημασία της πρόληψης:

Όταν τα γεγονότα δεν τα προλαβαίνεις

κι' αυτά, ήδη ετοιμασμένα, συμβαίνουν

και μαρτυρούν τα κρύφια συμβάντα.

[Από τη συγκεντρωτική έκδοση Τα ποιήματα, τόμος Β' (1973)]

πηγή:

https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=1559.0

*******

 

 Βιογραφικά στοιχεία:

Κατάγονταν από πλούσια αστική οικογένεια της Θεσσαλονίκης και γονείς της ήταν ο φαρμακοποιός Γαβριήλ Πεντζίκης, ο οποίος ίδρυσε το πρώτο επιστημονικό φαρμακείο στην πόλη, και η δασκάλα με σημαντική κοινωνική δράση, Μαίρη Ιωαννίδου, των οποίων ήταν το πρωτότοκο παιδί. Είχε δύο ακόμη μικρότερες αδελφές, την Ελένη και την Κλειώ και έναν αδελφό τον λογοτέχνη και ζωγράφο Νικόλαο Πεντζίκη.

Αρχικά η οικογένεια ήταν εγκατεστημένη σε ιδιόκτητο σπίτι πάνω από το φαρμακείο στην οδό Eγνατίας 112, σημερινός αριθμός 106, όμως λίγα χρόνια αργότερα μετακόμισαν σε επίσης ιδιόκτητη έπαυλη στην οδό Mαυροκορδάτου 3, η οποία υπήρχε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1935. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά "Κοχλίας", του οποίου υπήρξε ένα από τα επιτελικά στελέχη, "Φιλολογικά Χρονικά", "Νέα Εστία", "Μακεδονικά Γράμματα", "Μορφές", "Ο Αιώνας", "Σημερινά Γράμματα", "Καινούρια Εποχή", "Ιωλκός" και "Πνευματική Κύπρος".  [πηγή: Live Pedia]

 Την Ζωή Καρέλλη έψαξα γιατί κάποτε μου δόθηκε επίσης και αυτή ως γενεαλογία. Τυχερότερη ως προς τις αναφορές από την Όλγα Βότση, ενδεχομένως εξ αιτίας της έκτασης και του σημαντικού του έργου της, τυχερότερη και στις βραβεύσεις. Πλούσια εργογραφία, και πριν, σπουδές και βιογραφικά στοιχεία. Τυχαία και άσχετα άραγε με την κοινωνική καταγωγή της και το γενεαλογικό της δέντρο; Επέλεξα σαν βασική αναφορά μου το σάιτ translatum που περιποιείται τους ποιητές της Θεσσαλονίκης και στάθηκα ιδιαίτερα στο blog του Αστρολάβου, άγνωστου σε μένα ως σήμερα, όπου βρήκα στοιχεία απο συνέντευξη της Καρέλλη στον Γιώργο Τούλια, χάριν του περιοδικού Best Seller, περιοδικό της Θεσσαλονίκης βραχείας ύπαρξης (1995-1999). (α.λ.)

Απο εκεί αντιγράφω:

Ο Χορν για την ποιήτρια:

Το 1989, ο Δημήτρης Χορν σε μια από τις σπάνιες εμφανίσεις του τις τελευταίες δεκαετίες, διάβασε δημόσια ποιήματά της. Με φωνή συγκινημένη είπε εκείνο το βράδυ: «Η καρδιά μου είναι πολύ μικρή μπροστά στη δική της καρδιά».

Βιογραφικά στοιχεία:

Γεννημένη στα 1901 στη Θεσσαλονίκη πέρασε τα παιδικά της χρόνια κλεισμένη στο σπίτι, λόγω μιας σειράς ασθενειών που την ταλαιπωρούσαν, Οι ατέλειωτες ώρες του αναγκαστικού εγκλεισμού, οι ώρες της περισυλλογής και της μελέτης, άναψαν μέσα της τη σπίθα της αναζήτησης. Οι μεγάλες της αγάπες κατόπιν, τα άλογα και οι αποδράσεις. Ονειρευόταν να μπαρκάρει σε καράβι ως ναυτικός, επιβιβάστηκε όμως στο καράβι της ποίησης στα 37 της χρόνια, στα χρόνια της κατοχής.

 (υπογραμμίσεις δικές μου)

Η Καρέλλη για τον τύπο:

«Τα περιοδικά και οι εφημερίδες είναι αντανάκλαση της ζωής. Παίρνοντάς τα οι άνθρωποι αποκτούν αντίληψη του κόσμου, συνείδηση. Με όλα αυτά μαζί δεν μπορεί παρά να τα χάνουν. Βλέπουν σε όλο τον κόσμο τη ζωή κατά ένα τρόπο. Βλέπουν την επιφάνεια, την εξωτερική κίνηση».

 για τις φωτογραφίες:

«Οι φωτογραφίες είναι η ψυχή μας. Βέβαια δεν είναι όπως παλιά, όπως η ζωγραφική που ήταν ένα πόρισμα εικόνων. Τώρα είναι απλά γεγονότα. Το ένα πάνω στο άλλο δίχως κρίση. Πολλές φορές επαναλαμβάνονται, πολλαπλασιάζονται, τα ίδια, χωρίς να χρειάζεται. Κοιτάζω τις εφημερίδες πώς ξοδεύονται επιπολαίως. Οι πληροφορίες είναι πολλές και γραμμένες έτσι που δεν σου κάνουν εντύπωση».

Δεν αντέχει την έλλειψη σοβαρότητας στην αντιμετώπιση των πραγμάτων. «Σήμερα τα πράγματα δεν έχουν την ίδια αξία. Έπαψε η αυστηρότητα του ανθρώπου προς τον εαυτό του. Η μελέτη στις μέρες μας παραγκωνίζεται. Ο άνθρωπος δέχεται την άμεση επίδραση των γεγονότων που το ένα μετά το άλλο διεκδικούν τα πρωτεία. Αν συμμεριστεί κανείς τι ζητούσε άλλοτε η ζωή. Μια αντίληψη καθηκόντων και ύστερα των δικαιωμάτων. Σήμερα υπάρχουν ευκολίες που στην ουσία είναι διευκολύνσεις στον τρόπο ζωής, που φθείρουν όμως. Δεν υπάρχουν ιδέες και χωρίς ιδέες ο άνθρωπος δεν στέκεται ακέραιος». (υπογραμμίσεις δικές μου)

 μια στιγμή της για τα δικά της ποιήματα:

«Τα ποιήματά μου κουβαλούν μια βαθύτερη μελαγχολία. Έζησα απόλυτα την εποχή μου. Πέρασα τα χρόνια της δύσκολης ζωής μου υπεύθυνα. Δεν αφέθηκα στις ευκολίες του πολιτισμού. Σήμερα η κοινωνία δεν είναι ευχαριστημένη. Γιατί δεν υπάρχει εκλεκτικότητα στην εκλογή».

για τον αγαπημένο της Καβάφη:

«Ένας άνθρωπος παραδομένος στο γράψιμο ήταν. Ο ίδιος δεν φυλαγόταν από πουθενά. Έζησε μια ζωή τόσο χτυπημένη, από τον ίδιο του τον εαυτό πρώτα από όλους. Από την ιδιοσυγκρασία του. Λογαριάστε τι κουβαλούσε μέσα του».

για τον αδελφό της Ν. Γ. Πεντζίκη:

«Εκείνος ήταν ένα φιλελεύθερο πνεύμα. Δεν επηρεαζόταν από κανέναν, μόνο από το πάθος του για τη ζωή. Εγώ ως θήλυ πλάσμα είχα μια άλλη ευαισθησία».

για το νέο του κόσμου:

«Παλιά οι νέοι εξαρτώνταν από τους παλιότερους. Σήμερα οι πιο παλιοί εξαρτώνται από τους «άγνωστους» νέους. Φέρνουν έναν καινούριο κόσμο. Μακάρι να ’ναι καλύτερος. Οι νέοι έχουν μέσα τους τον βαθύ καημό της αβεβαιότητας. Σήμερα δυστυχώς γίνονται πολλές παραχωρήσεις. Πολλές φορές καταντούν οι άνθρωποι να γίνονται λαχεία, σαν αυτά που αγοράζουν. Οι νέοι δεν πρέπει να ξεχάσουν την ψυχή τους».

[ Ο Γιώργος Τούλας μίλησε με τη Ζωή Καρέλλη τον Μάρτιο του 1997 ]

Αστρολάβος: http://penseur1.blogspot.gr/2015/03/blog-post_41.html

*******

Για το αντιπροσωπευτικό κι ίσως πιο γνωστό της ποίημα: "η άνθρωπος", αντιγράφω:

«Η άνθρωπος» μπορεί να ερμηνευτεί ως μια διακήρυξη της περιθωριοποίησης της γυναίκας, σχολιάζοντας το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν υποφέρει μια έντονη ταπείνωση και στέρηση ως κοινωνικά όντα.

Έχοντας πλήρως συνειδητοποιήσει τον πολιτισμικό ακρωτηριασμό του γυναικείου φύλου,το ποίημα παρουσιάζει μια γυναίκα αποφασισμένη να διεκδικήσει τον τίτλο του «πλήρους ανθρώπου», αποδεικνύοντας ότι η σιωπή της είναι μια «κοινωνική σιωπή»

(Παπαδάκη, Υπάρχει, λοιπόν, γυναικεία ποίηση;, σ. 47)

η επιλογή των ποιημάτων δεν έγινε τυχαία

εκφράζουν για εμένα στοιχεία προς έρευνα είτε για μίμηση είτε για αμφισβήτηση

οπωσδήποτε έμπνευση

οι υπογραμμίσεις στα λόγια τα δικά της ή της παρουσίασης από άλλους, έγιναν με δική μου ευθύνη εκφράζοντας είτε συμφωνία και θαυμασμό είτε διαφωνία και προβληματισμό. α.λ.

 

© Assimina